Τι είναι η λευκοπλακία;
Η «λευκοπλακία» είναι ένας κλινικός περιγραφικός όρος που αποδίδεται σε μία βλάβη του στόματος που με βάση κλινικά και ιστοπαθολογικά κριτήρια δεν μπορεί να αποδοθεί σε μία συγκεκριμένη νόσο, ωστόσο είναι η συχνότερη μορφή προκαρκινικής κατάστασης που οδηγεί σε ακανθοκυταρικό καρκίνωμα.
Περιγράφει ομοιογενείς ή μη, μεμονωμένες, συρρέουσες η διάσπαρτες, αφοριζόμενες από το λοιπό στοματικό βλεννογόνο, επηρμένες και σαφώς προσκολλημένες λευκές πλάκες.
Ποια είναι η κλινική εικόνα της λευκοπλακίας;
Κλινικά διαχωρίζεται σε τρεις μορφές α) ως «ομοιογενής» είναι η πιο συχνή και ταυτόχρονα εκείνη που δεν εξαλλάσσεται συχνά, β) ως «κοκκιώδης-οζώδης» δεν συναντάται συχνά, αλλά εξαλλάσσεται σε μεγαλύτερο βαθμό ιδιαίτερα όταν συνυπάρχει με ερυθροπλακία και γ) ως «μυρμηγκιώδης» είναι η πιο επικίνδυνη μορφή καθώς εξαλλάσσεται σε μεγάλο ποσοστό αλλά και μπορεί να υποτροπιάσει μετά από τη χειρουργική αφαίρεση. Συχνότερα προσβάλλονται οι παρειές,το έδαφος του στόματος και οι ουλοπαρειακές αύλακες.
Αρχικά εμφανίζεται ως μια μικρή λευκωπή κηλίδα ή έλκωση που σταδιακά επεκτείνεται μεταβάλλοντας τις διαστάσεις της. Για να σχηματιστεί η παχιά , σκληρή ρυτιδωμένη πλάκα απαιτούνται εβδομάδες η μήνες. Συνήθως είναι ασυπτωματική χωρίς αίσθημα πόνου η καύσου αλλά οι ζεστές και πικάντικες τροφές προκαλούν μια ευαισθησία.
Ποια είναι η ιστολογική εικόνα της λευκοπλακίας;
Ιστολογικά παρατηρείται μια επιθηλιακή υπερπλασία ή υπερκεράτωση με δυσπλασία, δηλαδή μια αντίδραση των κυττάρων σε έναν ερεθιστικό παράγοντα. Ο βαθμός της δυσπλασίας (ήπια/μέτρια/βαριά) συνδέεται με την κακοήθη εξαλλαγή της λευκοπλακίας.
Σε ποια άτομα εμφανίζεται η νόσος λευκοπλακίας;
Στατιστικά εμφανίζεται συνήθως σε άτομα ηλικίας 40-60 ετών με μικρή υπεροχή των ανδρών, ενώ η πιθανότητα εξαλλαγής κυμαίνεται στο 5-6%.
Ποια είναι τα αίτια της νόσου τηε λευκοπλακίας;
Ο ακριβής μηχανισμός και τα αίτια της λευκοπλακίας δεν είναι απόλυτα σαφή. Ωστόσο υπάρχουν κάποιοι προδιαθεσιακοί παράγοντες που συνδέονται στενά με την εμφάνισή της και την πιθανότητα εξαλλαγής της, όπως το κάπνισμα και το αλκοόλ.
Οι καπνιστές διατρέχουν 6 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν λευκοπλακία από τους μη. Η μακροχρόνια και υπέρμετρη κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών λειτουργεί ανεξάρτητα αλλά και συνεργικά με το κάπνισμα, αφού καθιστά τα κύτταρα του βλεννογόνου περισσότερο ευάλωτα στις βλαπτικές, καρκινογόνες ουσίες του καπνού.
Άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες είναι ο χρόνιος, τραυματικός ερεθισμός από αιχμηρά ή στραβά δόντια, κακότεχνες προσθετικές εργασίες , εμφράξεις και οδοντοστοιχίες, γενικές νόσοι όπως η τριτογόνος σύφιλη, η αβιταμίνωση, η έλλειψη σιδήρου, η σιδηροπενική αναιμία, ιογενείς λοιμώξεις με hpv, τον ιό των ανθρωπίνων κονδυλωμάτων, ορμονολογικές διαταραχές, ο ομαλός λειχήνας και η στοματίδα από μυκητίαση (καντιντίαση). Ωστόσο για την τελευταία οι απόψεις διϊστανται καθώς δεν είναι γνωστό αν η candida albicans αναπτύσσεται σε έδαφος λευκοπλακίας ή αν προκαλεί την εμφάνισή της. Αξίζει, όμως να τονιστεί , ότι σε περιπτώσεις καντιντίασης οι λευκές πλάκες που εμφανίζονται αποσπώνται εύκολα μέσω μιας γάζας. Η ανοσοκαταστολή λόγω φαρμάκων ή συστηματικών παραγόντων, όπως οι λοιμώξεις με eipstein barr ή hiv οδηγεί στην εμφάνιση της τριχωτής λευκοπλακίας. Τέλος ορισμένες συνήθειες όπως ο βρυγμός ή σφίξιμο/τρίξιμο των δοντιών, η απομύζηση των παρειών, το δάγκωμα αντικειμένων π.χ στυλό και η χρήση προϊόντων με συστατικό τη σαγκουινάρια, που εμπεριέχουν πολλές οδοντόκρεμες έχουν συσχετιστεί με τη λευκοπλακία.
Έχει σχέση ο καρκίνος με την λευκοπλακία;
Η λευκοπλακία είναι η συχνότερη μορφή προκαρκινικής κατάστασης της στοματικού βλεννογόνου. Πλήθος επιστημόνων έχουν μελετήσει τη σχέση της λευκοπλακίας με τον καρκίνο. Παρ όλα αυτά υπάρχει μία σύγχυση κατά πόσο η λευκοπλακία είναι το αίτιο ή το αποτέλεσμα του καρκίνου. Π.χ μία λευκοπλακία μπορεί να εξαλλαγεί σε κακοήθεια…ένα ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα μπορεί να έχει την κλινική εικόνα της λευκοπλακίας...αλλά και σε έδαφος αφαιρεθείσας βλάβης τύπου λευκοπλακίας μπορεί να εκδηλωθεί καρκίνος σε βάθος χρόνου σε ποσοστό μεγαλύτερο από τις υπόλοιπες περιοχές του στόματος πιθανότατα λόγω του χρόνιου ερεθισμού.
Ο ιός των ανθρωπίνων κονδυλωμάτων και ιδιαίτερα οι ορότυποι hpv16, 18, 33 είναι καρκινόγονοι και ανευρίσκονται σε έδαφος λευκοπλακίας.
Η πιθανότητα εξαλλαγής εξαρτάται από την κλινική εικόνα, το βαθμό επιθηλιακής δυσπλασίας και από διάφορους μοριακούς δείκτες , όπως το p53 το ογκοπροστατευτικό αντιγόνο, την απώλεια ετεροζυγωτίας, τη διαταραχή πλοϊδισμού κ.ά. Μη ομοιογενείς βλάβες, οι μυρμηγκιώδεις εξωφυτικές πλάκες, περιοχές που αιμορραγούν ή ελκώνονται και η συνύπαρξη των ερυθρών πλακών κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Η επιφάνεια του στοματικού βλεννογόνου αποτελείται από τα λεγόμενα επιθηλιακά κύτταρα. Ο όρος «επιθηλιακή δυσπλασία» αναφέρεται στη μη κανονικότητα αυτών των κυττάρων όσον αφορά τη λειτουργία τους και τη μορφολογία τους, τη μη ομαλή διαφοροποίησή τους και τη γενικότερη αρχιτεκτονική του επιθηλίου. Λευκοπλακία ήπιου βαθμού σπάνια εξαλλάσσεται, ενώ η βαριάς μορφής είναι ταυτόσημη με το καρκίνωμα in situ που έχει διηθήσει το σύνολο του επιθηλίου.
Ποια είναι η διάγνωση της νόσου της λευκοπλακίας;
Μία κλινική ενδοστοματική εξέταση είναι αρκετή για τη διαπίστωση της ύπαρξή της. Δυστυχώς οι περισσότεροι ασθενείς λόγω απουσίας συμπτωμάτων είναι σπάνια υποψιασμένοι.
Με βάση την κλινική της εικόνα , τη θέση της, το μέγεθός της, το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς και την αξιολόγηση των προδιαθεσιακών παραγόντων αποφασίζεται από τον κλινικό η θεραπευτική πορεία.
Ποια είναι η θεραπεία της νόσου της λευκοπλακίας;
Συνιστάται η άρση των στοιχείων ερεθισμού. Άμεση διακοπή του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ, η άμβλυνση οξύαιχμων δοντιών και αποκαταστάσεων και ο έλεγχος των παραλειτουργικών έξεων.Σε ομοιογενείς βλάβες , ακόμα και σε ήπιου βαθμού επιθηλιακής δυσπλασίας σε διάστημα 2 μηνών μπορεί να παρατηρηρηθεί σημαντική μείωση της, ενώ η μη βελτίωση οδηγεί στην επαναξιολόγηση και τη διενέργεια βιοψίας. Σε μικρές βλάβες η βιοψία λαμβάνει το χαρακτήρα της εξαίρεσης.Σε ομοιογενείς βλάβες και σε περιπτώσειες μέτριας ή βαριάς δυσπλασίας το θεραπευτικό σχήμα είναι πιο αυστηρό. Απαιτείται άμεση χειρουργική και ριζική αφαίρεση, καθώς ο κίνδυνος της εξαλλαγής είναι μεγάλος.
Σ όλες τις περιπτώσεις καθοριστικό ρόλο για το θεραπευτικό σχήμα που θα ακολουθηθεί διαδραματίζουν οι μοριακοί δείκτες με σημαντικότερο το p53. Υπερέκφραση του ογκοπροστατευτικού αντιγόνου, που καθορίζει τον κυτταρικό κύκλο, συνιστά τη χειρουργική εκτομή της πλάκας ακόμα και με απουσία δυσπλασίας.
Στη σύγχρονη κλινική πράξη οι μικρές βλάβες τέτοιου τύπου αφαιρούνται μέσω laser, κρυοθεραπείας ή φωτοδυναμικής (ptd) με εξαιρετικά καλή μετεγχειρητική πορεία επούλωσης.
Όταν οι βλάβες καλύπτουν μέγαλο μέρος της στοματικής κοιλότητας χορηγούνται ρετινοειδή σκευάσματα, παράγωγα της βιταμίνης α , όπως και σε άλλες δερματικές παθήσεις π.χ στην ακμή. Χρειάζεται όμως προσοχή στη δοσολογία , γιατί η υπερβολική χρήση τους έχει κατηγορηθεί για παρενέργειες στο ήπαρ, στους οφθαλμούς, για ξηροστομία , ακόμα και για ανωμαλίες στη κύηση. Γενικά μπορεί να χορηγηθούν αντιμυκητισιακά, αντιφλεγμονώδη, βιταμινές c, e με αμφίβολα αποτελέσματα.
Κάθε πότε πρέπει να παρακολουθούνται ασθενείς με νόσο λευκοπλακίας;
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η η πιθανότητα εξαλλαγής, η επανεμφάνιση της λευκοπλακίας και οι περιπτώσεις υποτροπής δεν είναι αδύνατες , συνεπώς οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται σε σταθερά recall ανά εξάμηνο για τουλάχιστον 3 έτη.
Οι τακτικές επισκέψεις στον οδοντίατρο βοηθούν στην πρόληψη της λευκοπλακίας;
Η λευκοπλακία μπορεί να είναι μια πολύ αθώα βλάβη που δυνητικά μπορεί να εξελιχθεί σε κάτι πολύ δυσάρεστο. Ο κλινικός οδοντίατρος ακόμα και με μία απλή εξέταση-επισκόπηση π.χ σε έναν καθαρισμό μπορεί να παρατηρήσει κάτι ύποπτο και να το παραπέμψει σε έναν ειδικό στοματολόγο για περαιτέρω διερεύνηση. Κλείνοντας, επισημαίνεται η αξία της πρόληψης μέσω των καθημερινών συνηθειών, όπως η διακοπή του τσιγάρου, του αλκοόλ, αλλά και οι τακτικές επισκέψεις στον οδοντίατρο.
